سرطان خون معمولا یکی از دشوارترین نمونه‌های سرطان در مواجهه با درمان است که محققان طی سال‌ها تلاش کرده‌اند تازه‌ترین و مؤثرترین درمان‌هایی ابداع کنند تا در حد امکان بتوانند امید به زندگی را در مبتلایان در حد امکان افزایش دهند. تاکنون روش‌های مختلفی چون شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، پیوند مغز استخوان و حتی پیوند سلول‌های بنیادی خون برای درمان سرطان‌های خون مورد استفاده قرار گرفته‌اند که هر کدام از آنها مزایا و معایب خود را دارند و در این مسیر توانسته‌اند به بیماران کمک کنند. یکی از مؤثرترین روش‌های درمان برای این نوع سرطان، استفاده از روش پیوند سلول‌های بنیادی خون به منظور تولید دوباره سلول‌های سالم در خون بیماران است اما مشکلی که در این راهکار درمانی وجود دارد، پیدا کردن دهنده مناسبی است که بتوان از سلول‌های بنیادی آن استفاده کرد. در این بین، دانشمندان به شیوه جدید سلول درمانی را برای درمان سرطان خون دست یافته‌اند که شرط در دسترس بودن فرد اهداکننده را برای بهره‌مندی از سلول‌های بنیادی این فرد برمی‌دارد و بیماران راحت‌تر می‌توانند در فرایند درمان قرار گیرند.
دارویی که صف انتظار درمان را کوتاه‌تر می‌کند
محققان شرکت دارویی ExCellThera به تازگی داروی موسوم به Zemcelpro را به عنوان گزینه‌ای برای درمان سرطان خون در افرادی تولید کرده‌اند که به پیوند سلول‌های بنیادی خون نیاز دارند اما اهداکننده مناسبی برای آنها پیدا نشده است. کمیته محصولات دارویی برای استفاده انسانی داروی Zemcelpro، مجوز بازاریابی را برای نوع جدیدی از درمان پیوند سلول‌های بنیادی برای بیماران خاص سرطان خون توصیه کرده و قرار است تأییدیه‌های لازم برای درمان بزرگسالان مبتلا به بدخیمی‌های خونی (سرطان‌های سلول‌های خونی) صادر شود که نیاز به پیوند سلول‌های پیوندی خونساز آلوژنیک دارند . این دارو می‌تواند در بیمارانی مورد استفاده قرار گیرد که شرایط میلوآبلیتیو (شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی) نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خونساز آلوژنیک برای پیوند سلول‌های بنیادی از یک اهداکننده را داشته و هیچ نوع سلول اهداکننده مناسب دیگری برای آنها در دسترس نیست.
گاهی پیوند سلول بنیادی تنها درمان است
به طورکلی، بدخیمی‌های خونی، سرطان‌های سلول‌های خونی هستند که بسته به محل تشخیص اولیه، طبقه‌بندی شده و شامل لوسمی، لنفوم، سندروم میلودیسپلاستیک و میلوما می‌شوند. این موارد جزء سرطان‌هایی هستند که اغلب به راحتی تشخیص داده می‌شوند و تنها گزینه درمانی بالقوه برای چند مورد از این سرطان‌ها، پیوند سلول ای بنیادی خون ساز (HSCT) به شمار می‌رود. این (آلوژنیک) پیوند سلول‌های بنیادی اهدایی برای جایگزینی سلول‌های مغز استخوان گیرنده برای تشکیل مغز استخوان جدید است که توسط سلول‌های خونی سالم تولید می‌شوند.
جایگزینی برای انتخاب‌های محدود
سلول‌های بنیادی زمانی که برای پیوند مورد استفاده قرار می‌گیرند، ترجیحا از یک اهداکننده غیرخویشاوندی همسان، گرفته می‌شوند. سلول‌های خون بندناف را می‌توان در بیمارانی استفاده کرد که به هیچ نوع اهداکننده مناسبی دسترسی نداشته باشند. باوجوداین، تعداد سلول‌های بنیادی در خون بندناف اغلب محدود بوده و می‌تواند پیوند، استقرار موفقیت‌آمیز و تکثیر سلول‌های بنیادی اهداکننده در مغز استخوان گیرنده را به تاخیر بیاندازد.
Zemcelpro چگونه درمان می‌کند؟
داروی Zemcelpro یک سلول درمانی حاوی سلول‌های بنیادی خون بندناف اهداکننده است که برخی از آنها رشد داده شده و تکثیر یافته‌اند. Zemcelpro با افزایش تعداد سلول‌ها، سلول‌های بنیادی حاصل از یک واحد کوچک خون بندناف را موثرتر می‌کند. این دارو، از طریق طرح داروهای اولویت‌دار (PRIME) آژانس دارویی اروپا مورد حمایت قرار گرفته است که پشتیبانی علمی و نظارتی اولیه و پیشرفته‌ای را برای داروهایی فراهم می‌کند که پتانسیل خاصی برای رفع نیازهای پزشکی برآورده نشده بیماران دارد. این توصیه بیشتر براساس تجزیه و تحلیل ترکیبی دو تحقیق متشکل از ۲۵ بیمار صورت گرفته است. در این مطالعات مشخص شد که ۸۴ درصد از بیمارانی که داروی Zemcelpro را دریافت کرده بودند، زمانی که سلول‌های بنیادی اهداکننده در مغز استخوان فرد گیرنده جای گرفت و در بازه‌ای ۲۰ روزه شروع به تولید سلول‌های سفید خونی موسوم به نوتروفیل کرد، تحت عمل پیوند نوتروفیل قرار گرفتند.
نیاز سالانه ۱۰ هزار نفر در اروپا به پیوند مغز استخوان
طبق برآوردهای صورت گرفته، هر ساله حدود ۱۰ هزار مورد سرطان خون جدید در اروپا نیاز به پیوند مغز استخوان پیدا می‌کنند. بسیاری از این بیماران به دلیل در دسترس نبودن اهداکننده مناسب، به سلول‌های مناسب اهدایی در ابعاد وسیع دسترسی نخواهند داشت. انتظار می‌رود تقریبا طی دو ماه مجوز ارزیابی‌ها از آژانس دارویی اروپا (EMA) آماده شود. ExCellThera ، شرکت تولیدکننده داروی Zemcelpro است که بعد از اخذ تأییدیه های لازم برای این دارو از کمیته محصولات دارویی برای استفاده انسانی (CHMP)، باید تأییدیه‌های داروهای متعددی را هم که با نگاه به آینده تولید کرده، از کمیسیون اروپا کسب کند. این شرکت سازنده Zemcelpro قرار است به زودی تأییدیه‌های لازم استفاده را برای استفاده از این دارو در آمریکا، انگلیس و سایر کشورها دریافت کند.
کاهش سلول‌های خونی، شایع‌ترین عارضه درمان جدید
شایع‌ترین عوارض جانبی که در ۱۱۶ بیمار تحت درمان با این دارو مشاهده شده، کاهش سطح انواع سلول‌های خونی و آنتی‌بادی‌هاست که به مقابله با عفونت‌ها، فشار خون بالا، عفونت‌ها و سندروم پیوندی کمک می‌کند. این حالت، نوعی وضعیت التهابی است که بعد از HSCT رخ می‌دهد. به موقعیتی که سلول‌های اهداکننده یا پیوندشده مدت کوتاهی (حدود ۱۰۰ روز) بعد از پیوند به بدن بیمار حمله می‌کند، «بیماری پیوند در برابر میزبان» (GvHD) اطلاق می‌شود که در ۶۰ درصد بیماران گزارش شده و بروز GvHD مزمن در حدود یک سال بعد از عمل پیوند تنها در ۱۳ درصد بیماران مشاهده می‌شود.
کمیته درمان‌های پیشرفته (CAT) و کمیته تخصصی داروهای مبتنی بر سلول و ژن (EMA) در ارزیابی‌های کلی داده‌های در دسترس از این دارو دریافتند که مزایای استفاده از Zemcelpro در بیماران مبتلا به بدخیمی‌های خونی از نکات مثبت این درمان محسوب می‌شود و خطرات احتمالی استفاده از سلول‌های اهداکننده را به مراتب کاهش می‌دهد و در نهایت استفاده از این شیوه درمانی را مورد تأیید قرار داده‌اند. قرار است بعد از اعطای مجوز بازاریابی، تصمیمات مرتبط با قیمت و بازپرداخت در سطح کشورها با در نظر گرفتن نقش یا کاربرد بالقوه این دارو، در چارچوب سیستم بهداشت ملی آن کشور اتخاذ خواهد شد.
برای مطالعه این مطلب و مقالات علمی دیگر، سری به جدیدترین شماره مجله پرسیاوشان بزنید!
