به گزارش روابطعمومی گروه دارویی گلرنگ، مینا دارستانی فراهانی، دکترای مهندسی شیمی – بیوتکنولوژی، مدرس دانشگاه و مدیر توسعه پایدار شرکت داروسازی واریان فارمد، شرکت زیرمجموعه گروه دارویی گلرنگ، در یادداشتی اختصاصی برای «دوشنبههای دارویی» به بررسی نقش فزاینده هوش مصنوعی در صنعت داروسازی ایران و جهان پرداخت.
در این یادداشت تأکید شده است که هوش مصنوعی در سالهای اخیر از یک فناوری آزمایشگاهی به یک مزیت رقابتی کلیدی در زنجیره ارزش صنعت دارو تبدیل شده و امروز در فرآیندهایی همچون کشف مولکول، توسعه فرمولاسیون، تولید، تأمین، بازاریابی و حتی ارتباط با بیمار نقشآفرینی میکند.
چرا صنعت داروی ایران بیش از همیشه به AI نیاز دارد؟
دارستانی با اشاره به چالشهای جدی پیشروی صنعت داروسازی کشور—از جمله افزایش هزینهها، نوسان در تأمین مواد اولیه، محدودیتهای قیمتگذاری و کمبود نیروی متخصص—تأکید کرده است که AI میتواند حلقه گمشده میان کیفیت، سرعت و رقابتپذیری باشد، بهشرط آنکه بهصورت اصولی و با زیرساخت مناسب پیادهسازی شود.
به گفته او، این فناوری میتواند سه مزیت مهم ایجاد کند:
- افزایش سرعت تصمیمگیری در تولید، کنترل کیفیت و برنامهریزی
- کاهش خطای انسانی از طریق تحلیل خودکار دادهها
- افزایش پیشبینیپذیری در مصرف مواد اولیه، توقفهای احتمالی خط تولید و رفتار بازار
- AI، ML و DL به زبان ساده
در بخش دیگری از یادداشت، مفاهیم پایه هوش مصنوعی تشریح شده است:
- AI: سامانههایی که با یادگیری از دادهها، تصمیمهایی مشابه قضاوت انسانی ارائه میکنند.
- ML: ساخت مدلهایی برای پیشبینی آینده یا بهینهسازی فرآیندها بر اساس دادههای گذشته.
- DL: تحلیل دادههای پیچیده و غیرخطی مانند تصویر و متن با استفاده از شبکههای عصبی عمیق.
این فناوریها در صنعت دارو میتوانند در حوزههایی مانند پایش برخط کیفیت، تفسیر خودکار نتایج آزمایشگاهی، تحلیل دادههای بازار، طراحی کارآزمایی بالینی و پایش بازخورد بیماران بهکار گرفته شوند.
پنج زیرساخت ضروری برای ورود واقعی به هوش مصنوعی
دارستانی تأکید کرده است که ورود به دنیای AI بدون زیرساخت مناسب، صرفاً یک «تصور آرمانی» خواهد بود. او پنج لایه زیرساختی حیاتی را چنین معرفی میکند:
- داده قابل اتکا و ثبت منظم و استاندارد اطلاعات
- سیستمهای یکپارچه و متصل مانند LIMS، MES، SCADA و ERP
- زیرساخت محاسباتی امن و پایدار
- حاکمیت داده و الزامات GxP
- نیروی انسانی آموزشدیده و دارای زبان مشترک دادهای
- نقشه راه ششگامی برای شروع کمریسک
او در ادامه یک نقشه راه عملی برای شرکتهای دارویی کشور ارائه میدهد:
- انتخاب یک پروژه پایلوت کمریسک (مثلاً تحلیل خودکار خروجی HPLC)
- تشکیل کمیته کوچک تحول دیجیتال
- پاکسازی و استانداردسازی دادهها
- انتخاب شریک فنی متخصص در پروژههای دارویی
- توانمندسازی کارکنان با آموزشهای هدفمند
- گسترش تدریجی پروژههای AI پس از موفقیت پایلوتها
- چشمانداز واقعبینانه
در جمعبندی این یادداشت آمده است:
هوش مصنوعی قرار نیست جایگزین نیروی انسانی شود، بلکه «کمکدست دوم» مدیران، کارشناسان QC، تولید و برنامهریزی خواهد بود. اگر شرکتهای دارویی از امروز با یک یا دو پایلوت هدفمند آغاز کنند، کمتر از یک سال میتوانند تأثیر ملموس AI را در کاهش هزینهها، کاهش خطاهای انسانی و بهبود کیفیت تجربه کنند.
نوشته کامل را در سایت رسانه دوشنبههای دارویی مطالعه بفرمایید.
