از هزاره‌ی جدید، صنعت و تکنولوژی با سرعت فزاینده‌ای در مسیر پیشرفت قرار گرفت. ریتم زندگی و به همراه آن، همه‌ی جنبه‌های زندگی انسان‌ها سریع‌تر شد. زمان ارزشمندتر از گذشته و اتلاف آن زیان‌بارتر شده!
دسترسی به غذاها و محصولات آماده (فست فود)، تغییر عادات و سبک زندگی، تحرک و فعالیت بدنی کمتر از جمله مهم‌ترین علل همه‌گیری چاقی است. در این مقاله درباره تعریف چاقی، علل بروز و پیدایش و تغییر نگرش نسبت به این عارضه صحبت می‌کنیم.
چاقی یا اضافه‌وزن؟
دو مفهوم کلی وجود دارد که تعاریف شبیه به هم اما متفاوت است.
- اضافه‌وزن (overweight)، به عارضه‌ای که گفته می‌شود که شاخص توده بدنی آن (BMI) بیشتر از ۲۵ باشد.
- چاقی (Obesity)، عارضه‌ای است که در آن، شاخص توده بدنی فرد بیشتر از ۳۰ است.
چاقی و در مقابل آن تناسب اندام با کمک شاخص توده‌ی بدنی BMI تعریف می‌شود که در آن، با استفاده از قد و وزن وضعیت سلامت (تناسب یا چاقی) را مشخض می‌کند.
چاقی عامل بروز و تشدید بیمار‌های خطرناکی مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و سرطان می‌تواند باشد. این بدین معنی نیست که افراد سالم از خطرات چاقی در امان هستند. چاقی یک بیماری همه‌گیر در میان مردم جهان است و دلایل چاقی نیز بسیار متفاوت است. مهم‌ترین راه درمان تشخیص علت و بروز این عارضه است.
BMI یا همان شاخص توده بدنی، معیار کاملی برای میزان چاقی یا اضافه وزن نیست. براساس گزارش‌های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری یا همانCDC ، عوامل دیگری از جمله سن، جنسیت، نژاد و توده‌های عضلاتی بر رابطه BMI و چربی بدن تأثیرگذار است.
شاخص توده بدنی چیست؟
شاخص توده بدنی (BMI) در واقع یک معیار متداول برای اندازه‌گیری وزن بدن است که بتواند افراد را دسته‌های وزنی مانند وزن طبیعی، اضافه وزن یا چاقی قرار دهد. براساس مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا (CDC)، بیش از یک سوم بزرگسالان در کشورهای توسعه‌یافته به چاقی مبتلا هستند.
چه عواملی موجب چاقی می‌شود؟
۱. کالری مصرفی
انرژی مواد غذایی که مصرف می‌کنیم با واحد کالری اندازه‌گیری می‌شود. متوسط کالری مصرفی آقایان با داشتن فعالیت بدنی و BMI سالم، حدود روزانه ۲۵۰۰ کالری و متوسط کالری مصرفی خانم‌ها با داشتن فعالیت بدنی و BMI سالم، حدود روزانه ۲۰۰۰ کالری است.
این میزان کالری شاید زیاد به نظر برسد اما با عادت‌ها بد غذایی، کالری مصرفی فرد می‌تواند به راحتی بیشتر از این مقدار باشد. برای مثال، یک وعده‌ی غذایی شامل همبرگر با سیب‌زمینی سرخ‌کرده و با بستنی نزدیک به ۱۵۰۰ کالری دارد. با این احتساب یک وعده‌ی غذایی ناسالم می‌تواند بیشتر از نصف کالری مصرفی روزانه شما را شامل بشود.
بسیاری از افراد نیز از داشتن فعالیت بدنی روزانه خودداری می‌کنند و کالری‌های اضافی در بدن ذخیره و سبب اضافه وزن می‌شود.
۲. رژیم غذایی
عادات غذایی و به دنبال آن، سبک زندگی نادرست، از مهم‌ترین عوامل بروز چاقی و اضافه وزن در فرد است. از شای‌ترین عادات غذایی نادرست:
- مصرف بیش از حد غذاهای فرآوری‌شده یا فست‌فود؛ غذاهای این چنینی سرشار از چربی و قند هستند.
- مصرف الکل؛ الکل حاوی کالری زیادی است.
- مصرف بیش از حد غذای بیرون و رستوران‌ها؛ غذاهای پخته‌شده در رستوران‌ها ممکن است چربی و قند بیشتری نسبت به غذای خانگی داشته باشد.
- مصرف غذا در اندازه‌های بالا و بیشتر از مقدار مورد نیاز
- مصرف نوشیدنی‌های حاوی شکر؛ از جمله نوشیدنی با طعم‌های مصنوعی، نوشیدنی‌های گازدار.
- Comfort food؛ غذاهایی نوستالژی برای فرد هستند که معمولا کالری بالایی دارد.
تغییراتی که در ساختار جامعه به‌وجود آمده، سبب بروز عارضه چاقی در بین افراد شده است. تبلیغات گسترده و قیمت پایین‌تر غذاها و محصولات ناسالم و دسترسی بیشتر آن می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری در سلامت جامعه داشته باشد.
۳. فعالیت بدنی
عدم فعالیت بدنی یکی دیگر از عوامل مهم مرتبط با چاقی است. بسیاری از افراد مشاغلی دارند که بیشتر روز را پشت میز می‌نشینند. هم‌چنین به‌جای پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری، اتومبیل شخصی را ترجح می‌دهند.
بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند که در زمان استراحت خود به فعالیت‌هایی مانند تلویزیون تماشا کردن، اینترنت‌گردی یا بازی‌های ویدئویی انجام می‌دهند و افراد کمی ورزش و فعالیت بدنی را در زمان استراحت خود لحاظ می‌کنند.
اگر به اندازه کافی فعالیت بدنی ندارید، انرژی که از غذای مصرفی خود به‌دست آورده‌اید صرف سوخت‌وساز بدن نمی‌شود و در بدن ذخیره می‌شود.
طبق توصیه وزارت بهداشت و مراقبت‌های اجتماعی، بزرگسالان به حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط، مانند دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی سریع در هفته احتیاج دارند. این مقدار می‌تواند در بازه‌های کوچکتر و کوتاه‌تر در طول هفته تقسیم شوند. ایجاد عادت منظم جهت انجام فعالیت‌های بدنی کمک می کند تا متابولیسم بدن به‌صورت میانگین بیشتر و بهینه‌تر شود.
۴.ژنتیک
برخی از ژن‌ها می‌تواند با چاقی یا اضافه‌وزن ارتباط داشته باشد. در برخی افراد، ژن‌ها می‌توانند بر نحوه تبدیل غذا به انرژی و ذخیر چربی در بدن تأثیر بگذارد. ژن‌ها هم‌چنین می‌توانند بر انتخاب سبک زندگی افراد تأثیر بگذارد.
برخی از ویژگی‌های زنتیکی که از والدین خود به ارث می‌برید (مانند اشتهای زیاد) می‌تواند روند کاهش وزن و چربی‌سوزی را دشوارتر کند؛ اما این امری غیر ممکن نیست!
در بیشتر موارد، چاقی مستقیما با عوامل محیطی، سبک زندگی و عادات غذایی مرتبط است.
۵. دلایل پزشکی
در بعضی موادر، شرایط و عارضه‌های پزشکی می‌تواند سبب افزایش وزن شود. مانند:
- کم‌کاری غده تیروئید
کم کاری غده تیروئید یا تیروئید کم کار یکی از بیماری‌های شایع غدد است که باعث کاهش در تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. اگر غده‌ی تیروئید به خوبی عمل نکند، بدن دچار مشکلات سیستمیک می‌شود.
- مصرف دارو
برخی داروها از جمله برخی استروئید‌ها، داروهای صرع و دیابت و برخی داروهای در زمینه مغز و اعصاب مانند داروهای ضدافسردگی می‌تواننددر افزایش وزن نقش داشته باشند.
- مصرف دخانیات
یکی از عوارض جانبی ترک سیگار، افزایش وزن است.
نگرش مثبت به بدن (Body Positivity) چیست؟
مثبت بودن بدن و پذیرش چاقی و سلامتی مفاهیم متمایزی هستند که اغلب اشتباه گرفته می‌شوند. مثبت‌اندیشی حرکتی است که عشق به خود، پذیرش و قدردانی از بدن خود را بدون توجه به اندازه، شکل یا ظاهر آن ترویج می‌کند. هدف آن به چالش کشیدن استانداردهای زیبایی اجتماعی و ترویج فراگیری و تنوع در نحوه درک و ارزش‌گذاری بدن است.
از سوی دیگر، پذیرش چاقی و سلامتی مستلزم تصدیق و درک پیامدهای وزن خود بر سلامت و رفاه کلی است. این در مورد شناخت خطرات بالقوه سلامت مرتبط با چاقی نیز تعریف می‌شود؛ مانند افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی، دیابت و برخی سرطان‌ها. پذیرش چاقی و سلامتی شامل برداشتن گام‌های پیشگیرانه برای رسیدگی به وزن و مدیریت آن به گونه‌ای است که سلامت و تندرستی جسمانی را در اولویت قرار دهد.
داشتن نگرش مثبت درباره بدن بر پذیرش خود، آن‌طور که واقعا وجود دارد و به‌دور از استانداردهای حاکم بر جامعه وجود دارد، اهمیت فراوانی دارد. این نگرش افراد را تشویق می‌کند تا بدن خود را در آغوش بگیرند و تصویری مثبت از بدن خود در ذهن داشته باشند که عاری از شرم یا قضاوت باشد.
با این حال، درک این نکته ضروری است که داشتن نگرش مثبت در خصوص بدن با ترویج یا تمجید از رفتارها یا سبک زندگی ناسالم برابری نمی‌کند. داشت نگاه مثبت به بدن خود، پذیرش و عشق به خود را منجر می‌شود و اولویت‌دادن به سلامت و رفاه را نفی نمی‌کند. پذیرش چاقی و سلامتی مستلزم درک دقیقی از چگونگی تأثیر وزن بر سلامت کلی و اهمیت انتخاب‌های آگاهانه برای حمایت از رفاه است.
این نگرش می‌تواند فرصتی باشد تا سلامت جسم و بدن شمت در اولویت قرار بگیرد. نکته‌ی مهم در این خصوص این است که سلامت جسم در این چارچوب، با دلایلی مثبت و برگرفته از اعتماد به‌نفس و نگرشی مثبت می‌آید. فعالیت بدنی منظم، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و مغذی، و مشاوره پزشکی در صورت نیاز. با ترکیب مثبت بودن بدن با تمرکز بر سلامت و تندرستی، افراد می‌توانند رویکردی جامع برای مراقبت از خود ایجاد کنند که سبب رشد فردی و حتی جمعی می‌شود.
